Leugaz czyli kim byli Lugiowie?

Istnieje ciekawy kamień runiczny. Stoi w miejscowości Skåäng w regionie Södermanland w Szwecji. Nosi numer ewidencyjny Sö 32 (tutaj znajduje się jego dokładny opis). Pochodzi z epoki żelaza, z czasu wpływów rzymskich i nosi runiczną inskrypcję w języku pranordyjskim (ang. Proto-Norse), w alfabecie zwanym starszym futharkiem (wokół niej mamy dłuższy napis w młodszym futharku z czasu Wikingów).

Źródło: Wikipedia

Dlaczego jest ważny? Bo jest takim ciekawym kamieniem, który do nas dziś dobitnie przemawia. Jest świetnym dowodem na to, że nazwę związku plemiennego, który znamy jako Lugii, Lougoi albo Lygii (np. w Germanii Tacyta albo u Ptolemeusza; w Quo vadis Sienkiewicza Kalina to Ligia, członkini ludu Ligiów, których Sienkiewicz błędnie utożsamiał z Prasłowianami) jest najpewniej terminem pochodzenia germańskiego.

Dziwi mnie fakt, że w polskich opracowaniach sięga się do starych, nieaktualnych już etymologii słowiańskich (od łęg) albo celtyckich (od boga celtyckiego Lugusa), gdy tymczasem nazwę związku germańskich plemion najłatwiej przecież wyjaśnić na gruncie języków germańskich! Dlaczego tak jest? Myślę, że mamy tu do czynienia z problemem, na który zwracam uwagę na moich blogach: polscy historycy i archeolodzy mają często bardzo słabą wiedzą lingwistyczną. Brak w Polsce solidnych studiów interdyscyplinarnych, które mogłyby dać badaczom okresu wpływów rzymskich większą wiedzę na temat języków omawianego okresu. Brakuje choćby dobrych zestawień, w których porównuje się dane historyczne, archeologiczne i toponomastyczne. 

Wróćmy jednak do pranordyjskiej inskrypcji runicznej, którą odkryto dopiero w roku 1867. Czytamy tam następujące słowa:

harija leugaz 

Między tymi dwoma słowami znajduje się znak runy , czyli znanej z młodszego futharku runy hagall 'bądź pozdrowiony'). Oba słowa interpretuje się jako pranordyjskie nazwy własne Harija oraz Leugaz. Wszyscy językoznawcy germańscy są zgodni, że Harija to zdrobnienie imion, które zakończone są elementem -harjaz ('wojownik') albo imię, które zaczyna się od Harja-. Dla nas ciekawsze jest drugie imię Leugaz. Jest to określenie odczasownikowe od germańskiego czasownika, które znamy w gockiej postaci jako liugan 'składać przysięgę'. 

Leugaz to po prostu 'ten, który złożył przysięgę'. Nazwa jakże adekwatna dla Lugiów, którzy według Tacyta byli związkiem różnych plemion:

"Wszystkie te ludy zasiedliły w niewielkim stopniu równiny, raczej górskie lasy oraz szczyty [i grzbiet] gór. Rozdziela bowiem i przecina Swebię nieprzerwane pasmo górskie, za którym żyją liczne ludy. Z nich najszerzej rozciąga się związek Lugiów, podzielony na liczne plemiona [ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum]." Korneliusz Tacyt, Germania, §43.

Dobrze wiedzieć, że /eu/ często oddawane jest w łacinie jako /y/. Trzeba też dodać, że Harija wiąże się z podaną przez Tacyta nazwą posępnego germańskiego plemienia Harii, które było częścią ligii Lugiów, a które zamieszkiwało albo Górny Śląsk, albo Zachodnią Małopolskę. 

Podsumowując, pamiętajmy o germańskiej etymologii nazwy Lugiów. Dołączmy ją do opracowań na temat związku ludów, które zamieszkiwały tam, gdzie dziś znajdujemy ciekawe ślady kultury przeworskiej.