Zapraszam wpierw do obejrzenia pewnej sceny z filmu Gladiator Ridleya Scotta:
Jest to bitwa Rzymian z Germanami, a jeżeli akcja dzieje się w 180 r. po Chr., w roku śmierci cesarza Marka Aureliusza (co można wnioskować z przebiegu akcji filmu), to bitwa może mieć miejsce na... przełęczach karpackich, gdzieś w okolicy Bramy Morawskiej! Jest to czas tzw. Expedicio Germanica secunda, szaleje zima 179/180, w czasie której na polecenie cesarza czterdzieści tysięcy Rzymian obsadziło przełęcze w Beskidach aby uniemożliwić Kwadom przesiedlenie się na tereny Semnonów i aby odciąć posiłki ze strony Lugiów/Burów. Marek Aureliusz chciał tu założyć dwie nowe prowincje - Markomanię (łac. Marcomannia) i Sarmację (łac. Sarmatia).
Zajmuję się ostatnio zagadnieniem identyfikacji poleis ('osad') z Mapy Wielkiej Germanii Klaudiusza Ptolemeusza (żył on w czasach Marka Aureliusza, ale zmarł przed II wojną markomańską). Jestem mocno zaciekawiony teorią, którą opisuje w swoim tekście Die Karte des Großen Germaniens von C. Ptolemaios Miloslav Toman (całość w PDF tutaj). Dokonano tam interesującej, popartej specjalnymi matematycznymi obliczeniami (z uwzględnieniem domniemanego błędu, który wdarł się do współrzędnych bardzo w innych miejscach dokładnego i pewnego Ptolemeusza), lokalizacji poleis z terenów nadodrzańskiej i nadwiślańskiej Germanii (kontrowersyjna sprawa! - wielu uczonych z lepszym lub gorszym skutkiem próbowało poprawnie zinterpretować tajemnicze dane Ptolemeusza). Chcę się w kolejnych wpisach zająć tymi lokalizacjami (a chodzi o: Arsonion - okolice Sosnowca [sic!], Askaukalis - Kalisz, Budorigon - okolice Nysy, Bunition - na południowy wschód od Gorzowa Wielkopolskiego, Kalisia - Kalety k. Częstochowy, Karrodunon - Łęg Piekarski, Kolankoron - Legnica, Lakiburgion - na południowy zachód od Gorzowa Wielkopolskiego, Leukaristos - okolice Opola, Limios Alsos - okolice Wrocławia, Lugidunon - okolice Kłodzka, Rugion - Rogowo k. Gniezna, Skurgon - Skorzęcin k. Gniezna, Setidawa - na południowy zachód od Pabianic, Susudata - między Zgorzelcem i Legnicą, Virition - na północny wschód od Leszna, Virunion - między Poznaniem i Zieloną Górą).
Dziś przyjrzyjmy się sławnej nazwie LEUKARISTOS. W polskich pracach naukowych, np. u Jerzy Kolendo, "Kalisia i Leukaristos (...)" [patrz PDF], dominuje pogląd, że Ptolemeuszowe Leukaristos to na pewno ta sama osada, którą znamy jako Laugaricio/Leugaricio, czyli obóz liczącego 855 żołnierzy legionu, który podczas wojen markomańskich w zimie 179/180 po Chr. miałby stacjonować w okolicy dzisiejszego Trenczyna na Słowacji. Żołnierzami miał dowodzić Marek Waleriusz Maksymianus, legat legionu II Adiutrix, stacjonującego w Aquincum (dzisiaj Budapeszt), którego grobowiec znaleziono w Ain Zana w Algierii, na terenie dawnej osady rzymskiej Diana Veteranorum (Przypis 1). Laugaricio jest wymienione na jednym z najważniejszych rzymskich zabytków militarnych w Europie Środkowej - na słynnej inskrypcji naskalnej z Trenczyna (Przypis 2), która wbrew pozorom wcale nie musi świadczyć, że legion Marka Waleriusza Maksymianusa zimował dokładnie w Trenczynie. Nie znalazłem nigdzie informacji o pozostałościach takiego obozu w samym Trenczynie, a sam obóz mógł się znajdować w zupełnie innej części obszaru, na którym toczono wojnę; mamy na przykład niezwykłe, odkryte w 2001 ślady obozu rzymskiego w okolicy Ołomuńca, na wprost Bramy Morawskiej (więcej na stronie internetowej tego niezwykłego obozu - patrz tutaj). A zatem nie ma dowodów na to, że Laugaricio/Leugaricio znajdowało się w okolicy Trenczyna! (przy okazji upada cała piramida argumentacji, która bazując na trenczyńskiej identyfikacji Laugaricio/Leugaricio przesuwała poleis Ptolemeusza z ziem dzisiejszej Polski na Słowację)
Wielotomowe dzieło germanistyczne Reallexikon der germanischen Altertumskunde, w tomie 18. podaje, że różni uczeni Ptolemeuszowe Leukaristos utożsamiają z (1) okolicami Wrocławia albo z (2) jakimś miejscem na Górnym Śląsku. Pojawia się też lokalizacja w (3) Jesienikach albo w okolicach (4) Krosna Odrzańskiego. Pochodzenie i rasa Słowian Lubomira Czupkiewicza bazując na podobnych przeliczeniach jak Miroslav Toman, podaje tu Krobię k. Leszna. A sam Miroslav Toman lokuje Leukaristos w okolicach Opola, gdzie w Dziedzicach (pow. Strzeleczki, 25 km od Opola) odkryto ciekawy skarb i grobowiec popielnicowy z okresu wpływów rzymskich z jedną z najstarszych zachowanych inskrypcji runicznych z II/III w. po Chr. (więcej w ciekawym artykule o znalezisku tutaj). Same runy odczytuje się następująco.
Jest tu może ukryte imię wojownika z plemienia Lugiów Burów, którzy walczyli z Rzymianami w czasie wojen markomańskich!
Ale wróćmy do Leukaristos. Niemiecki germanista Much podaje celtycką etymologię tej nazwy *leuco-ristus 'Lichtenwald' ('Świetlisty-las') albo 'Lichtenberg' ('Świetlista-góra' = 'Łysa Góra'). Jest to zgodne z naszą wiedzą na temat celtyckiego osadnictwa na Górnym Śląsku (np. o dużej celtyckiej osadzie w dzisiejszej Nowej Cerekwi, ok. 80 km na południe od Opola).
Jeżeli Leukaristos to to samo miejsce, co Laugaricio/Leugaricio z czasów wojen markomańskich, to nie zdziwię się, gdy pewnego dnia okaże się, że w okolicach Opola znajdziemy przejściowy obóz legionu Marka Waleriusza Maksymianusa z zimy 179/180 r. po Chrystusie. Pewne przesłanki są, bo po pierwsze znamy podobny obóz z Ołomuńca (a jeszcze 20 lat temu nikt nie śnił, że wojska rzymskie dotarły tak blisko Bramy Morawskiej), po drugie wiemy, że wojska rzymskie mogły docierać na teren Lugiów (cesarz Domicjan wysłał stu jeźdźców na pomoc Lugiom. Jeżeli dotarli na tereny plemienne Wandalów-Lugiów, to byłby to pierwszy udokumentowany pobyt wojsk rzymskich na terenach dzisiejszej Polski!), a po trzecie znamy znaczenie Lugiów Burów i innych lugijskich Germanów w obu markomańskich wojnach!
Jest jeszcze jedna ciekawostka! Pisze o niej Henryk Waniek w ksiące Inny Hermes (rozdział "Do ciemności"). W połowie XIX w. niejaki T.v.D. obejrzał w Ziębicach (wówczas Münsterberg) osobliwą cegłę z odciśniętymi literami rzymskimi LEGXIIIIG ("Legio XIV Gemina"). Cegłę podobno wykopano w okolicy Ziębic i trafiła ona do parafialnego gabinetu osobliwości. Opisano ją w czasopiśmie Schlesische Provinzialblätter w 1865. Mogła ona wyglądać tak (znalezisko z terenu Niemiec):
[sprawdziłem Schlesische Provinzialblätter z 1865; Waniek prawdopodobnie zmyślił całą przygodę z rzymską cegłą na Śląsku]
____________________________
Przypis 1.
Oto treść inskrypcji nagrobnej Marka Waleriusza Maksymianusa, który być może był pierwowzorem Maksimusa, bohatera filmu Gladiator. Tłum. Jerzy Kolendo:
Przypis 2.
Rzymska inskrypcja na zamku w Trenczynie:
Jest to bitwa Rzymian z Germanami, a jeżeli akcja dzieje się w 180 r. po Chr., w roku śmierci cesarza Marka Aureliusza (co można wnioskować z przebiegu akcji filmu), to bitwa może mieć miejsce na... przełęczach karpackich, gdzieś w okolicy Bramy Morawskiej! Jest to czas tzw. Expedicio Germanica secunda, szaleje zima 179/180, w czasie której na polecenie cesarza czterdzieści tysięcy Rzymian obsadziło przełęcze w Beskidach aby uniemożliwić Kwadom przesiedlenie się na tereny Semnonów i aby odciąć posiłki ze strony Lugiów/Burów. Marek Aureliusz chciał tu założyć dwie nowe prowincje - Markomanię (łac. Marcomannia) i Sarmację (łac. Sarmatia).
 |
| Najstarsze runy germańskie na Śląsku (II//III w. po Chr.) |
Dziś przyjrzyjmy się sławnej nazwie LEUKARISTOS. W polskich pracach naukowych, np. u Jerzy Kolendo, "Kalisia i Leukaristos (...)" [patrz PDF], dominuje pogląd, że Ptolemeuszowe Leukaristos to na pewno ta sama osada, którą znamy jako Laugaricio/Leugaricio, czyli obóz liczącego 855 żołnierzy legionu, który podczas wojen markomańskich w zimie 179/180 po Chr. miałby stacjonować w okolicy dzisiejszego Trenczyna na Słowacji. Żołnierzami miał dowodzić Marek Waleriusz Maksymianus, legat legionu II Adiutrix, stacjonującego w Aquincum (dzisiaj Budapeszt), którego grobowiec znaleziono w Ain Zana w Algierii, na terenie dawnej osady rzymskiej Diana Veteranorum (Przypis 1). Laugaricio jest wymienione na jednym z najważniejszych rzymskich zabytków militarnych w Europie Środkowej - na słynnej inskrypcji naskalnej z Trenczyna (Przypis 2), która wbrew pozorom wcale nie musi świadczyć, że legion Marka Waleriusza Maksymianusa zimował dokładnie w Trenczynie. Nie znalazłem nigdzie informacji o pozostałościach takiego obozu w samym Trenczynie, a sam obóz mógł się znajdować w zupełnie innej części obszaru, na którym toczono wojnę; mamy na przykład niezwykłe, odkryte w 2001 ślady obozu rzymskiego w okolicy Ołomuńca, na wprost Bramy Morawskiej (więcej na stronie internetowej tego niezwykłego obozu - patrz tutaj). A zatem nie ma dowodów na to, że Laugaricio/Leugaricio znajdowało się w okolicy Trenczyna! (przy okazji upada cała piramida argumentacji, która bazując na trenczyńskiej identyfikacji Laugaricio/Leugaricio przesuwała poleis Ptolemeusza z ziem dzisiejszej Polski na Słowację)
 |
| Rekonstrukcja obozu rzymskiego w dzisiejszym Ołomuńcu |
Wielotomowe dzieło germanistyczne Reallexikon der germanischen Altertumskunde, w tomie 18. podaje, że różni uczeni Ptolemeuszowe Leukaristos utożsamiają z (1) okolicami Wrocławia albo z (2) jakimś miejscem na Górnym Śląsku. Pojawia się też lokalizacja w (3) Jesienikach albo w okolicach (4) Krosna Odrzańskiego. Pochodzenie i rasa Słowian Lubomira Czupkiewicza bazując na podobnych przeliczeniach jak Miroslav Toman, podaje tu Krobię k. Leszna. A sam Miroslav Toman lokuje Leukaristos w okolicach Opola, gdzie w Dziedzicach (pow. Strzeleczki, 25 km od Opola) odkryto ciekawy skarb i grobowiec popielnicowy z okresu wpływów rzymskich z jedną z najstarszych zachowanych inskrypcji runicznych z II/III w. po Chr. (więcej w ciekawym artykule o znalezisku tutaj). Same runy odczytuje się następująco.
R L Þ · B · H K B U L
Jest tu może ukryte imię wojownika z plemienia Lugiów Burów, którzy walczyli z Rzymianami w czasie wojen markomańskich!
Ale wróćmy do Leukaristos. Niemiecki germanista Much podaje celtycką etymologię tej nazwy *leuco-ristus 'Lichtenwald' ('Świetlisty-las') albo 'Lichtenberg' ('Świetlista-góra' = 'Łysa Góra'). Jest to zgodne z naszą wiedzą na temat celtyckiego osadnictwa na Górnym Śląsku (np. o dużej celtyckiej osadzie w dzisiejszej Nowej Cerekwi, ok. 80 km na południe od Opola).
Jeżeli Leukaristos to to samo miejsce, co Laugaricio/Leugaricio z czasów wojen markomańskich, to nie zdziwię się, gdy pewnego dnia okaże się, że w okolicach Opola znajdziemy przejściowy obóz legionu Marka Waleriusza Maksymianusa z zimy 179/180 r. po Chrystusie. Pewne przesłanki są, bo po pierwsze znamy podobny obóz z Ołomuńca (a jeszcze 20 lat temu nikt nie śnił, że wojska rzymskie dotarły tak blisko Bramy Morawskiej), po drugie wiemy, że wojska rzymskie mogły docierać na teren Lugiów (cesarz Domicjan wysłał stu jeźdźców na pomoc Lugiom. Jeżeli dotarli na tereny plemienne Wandalów-Lugiów, to byłby to pierwszy udokumentowany pobyt wojsk rzymskich na terenach dzisiejszej Polski!), a po trzecie znamy znaczenie Lugiów Burów i innych lugijskich Germanów w obu markomańskich wojnach!
[sprawdziłem Schlesische Provinzialblätter z 1865; Waniek prawdopodobnie zmyślił całą przygodę z rzymską cegłą na Śląsku]
Przypis 1.
Oto treść inskrypcji nagrobnej Marka Waleriusza Maksymianusa, który być może był pierwowzorem Maksimusa, bohatera filmu Gladiator. Tłum. Jerzy Kolendo:
Markowi Waleriuszowi Maksymianusowi, synowi Marka Waleriusza Maksymianusa, kwinkwenała i byłego kapłana, pontyfikowi kolonii Poetovio, który otrzymał konia publicznego (został ekwitą), prefektowi pierwszej kohorty Traków, trybunowi pierwszej kohorty hamiów obywateli rzymskich, naczelnikowi ludów mieszkających na brzegu Pontus Polemoniacus, odznaczonemu w czasie wojny partyjskiej, powołanemu przez Marka Antonina Augusta i wysłanemu na front w czasie wyprawy germańskiej celem sprowadzenia Dunajem żywności dla potrzeb Pannonii i obydwu wojsk, dowódcy oddziałów z flot pretorskich z Misenum i Rawenny oraz floty z Brytanii, jak również jeźdźców afrykańskich i mauryjskich wybranych dla potrzeb wyprawy pannońskie, prefektowi pierwszej ala Arawaków, publicznie wyróżnionemu na froncie germańskim oraz odznaczonemu darowaniem konia, faler oraz broni z tego powodu, iż osobiście zabił wodza Narystów – Walaona, prefektowi ala contariorum, odznaczonemu darami w czasie wojny germańskiej i sarmackiej, dowódcy jeźdźców z ludu Markomanów, Narystów i Kwadów dla pokonania rozruchów na Wschodzie, za co został prokuratorem z wynagrodzeniem 100 tys. sesterców i z podniesionym uposażeniem prokuratorowi Mezjii Dolnej i w tym samym czasie dowódcy oddziałów wysłanych do zniszczenia rozbójników bryzejskich na pograniczu Macedonii i Tracji, prokuratorowi Mezji Górnej, prokuratorowi prowincji Dacia Porolissensis, podniesionemu przez najświętszych cesarzy do najwyższego stanu w grupie byłych pretorów i natychmiast legatowi legionu pierwszego adiutrix, jak również legatowi legionu drugiego adiutrix, dowódcy oddziału, który przezimował w Leugaricio, legatowi legionu piąteg o Macedońskiego, legatowi legionu pierwszego Italskiego, legatowi legionu trzynastego Gemina, legatowi Augusta w randze propretora legionu trzeciego augusta, obdarowanego odznaczeniami przez najznakomiszego princepsa Marka Aureliusza Kommodusa Augusta w czasie drugiej wyprawy germańskiej (wystawiło) ze zgromadzonych pieniędzy najwspanialsze zgromadzenie kolonii Diana Veteranorum.
Przypis 2.
Rzymska inskrypcja na zamku w Trenczynie:
Victoriae Augustorum exercitus, qui Laugaricione sedit, mil(ites) l(egiones) II DCCCLV. (Maximi)anus leg(atus leg)ionis II Ad(iutricis) cur(avit) f(aciendum)
Stworzone przez 855 legionistów armii Augusta Zwycięskiego, którzy stacjonowali w Laugaricio. Powstałe pod nadzorem legata II legionu Maksymianusa”.
Komentarze
Prześlij komentarz