Wolfingssaga Zainspirowany przez Szczepana Twardocha...

Tekst zainspirowany genealogicznym wspomnieniem Szczepana Twardocha, które znany autor zaprezentował na Facebooku. Podobieństwo stylistyczne mojego tekstu nie jest przypadkowe...

Wschodnia kolonizacja niemiecka wg Zwierciadła saskiego

 

Nazwisko Wolff należy do tych najstarszych niemieckich nazwisk, które są średniowiecznymi skrótami imion. Wolff wywodzi się od imion typu Wolfhard czy Wolfert (źródło). Właśnie zwyczajowe podwójne -ff ma podkreślać, że nie jest to rzeczownik pospolity (der Wolf) a nazwisko odimienne. Inne warianty tego nazwiska to Wolf, Woolf, Wolfe, Woolfe, Wulff i Wulf, a także Wölfli (w dialekcie alemańskim), Wölfle (w szwabskim) i Wolfes, ewentualnie Volf albo Wolfius.

Gdy rzeka czasu płynęła przez Górny Śląsk wciąż jeszcze leniwym nurtem, co jakiś czas wypływał w dokumentach z okołopilchowickich gruntów to tu, to tam pojedynczy Wolff.

Za cesarza Rudolfa II w "państwie gliwickim" von Zetritzów renesansowy urbarz gliwicki z 1580 notuje niejakiego Jurka Wolfa (z należnością 20 groszy) we wsi Rostrop oder Strüppendorff (dziś jest to Ostropa, część Gliwic). Ten pierwszy znany mi podgliwicki Wolf to imiennik mojego drogiego dziadka, Jerzyka (Jerzego) Wolfa z Szopienic. Jestem już prawie pewien, że ten i inni Wolfowie tej ziemi, to potomkowie tych samych trzynastowiecznych bawarskich czy frankońskich osadników, którzy z inicjatywy cystersów z Rud założyli kilka podgliwickich wsi i stworzyli całą wyspę średniowiecznej niemczyzny, a przetrwali ze swoją oryginalną kulturą i mową tylko w Szywałdzie... Aż do tragicznych, czarnych dni i rozpalonych ogniem nocy zimy 1945 roku... W Pilchowicach potomkami tego Ostsiedlung są zapewne ci, którzy noszą nazwiska Foyt, Willim, Kleiner, Dragon czy właśnie Wolff. Rudolf, czternastowieczny mnich cysterski z Rud opisał w swoim słynnym Katalogu magii zwyczaje, które wiele mówią o duchowości i zabobonach przodków mojego pradziadka Rudolfa, Wolfa z Pilchowic. Skrzaty stetewaldy, Pani Holda, majowe drzewka... Obyczajowość niemieckich osadników.

Kilka lat przed tym, jak Fryderyk Wielki potwierdził w Hubertusburgu swoje panowanie nad Śląskiem zdobytym na Austrii, w 1752 roku, niedaleko wsi Pilchowice, w królestwie Prus urodził się Joseph Wolff, którego nieznani mi (jeszcze) z imienia rodzice musieli rodzić się jeszcze jako poddani habsburscy. Joseph przez całe życie był murarzem i zagrodnikiem w Pilchowicach, miasteczku targowym, w którym jego potomkowie mieszkali przez pokolenia jeszcze w czasach republiki weimarskiej. 

 

Najstarszy (jak dotąd) dokument z członkami mojej rodziny Wolffów z 1787.
Jeżeli Marianna Wolff urodziła się w 1787, to jej ojciec Joseph urodził się co najmniej w 1767

 

 

Pilchowice należały już wtedy do hrabiów von Wengersky. W 1768 Emanuel, hrabia von Wengersky przekazuje dobra synowi, Antonowi. Za jego władania powstaje nowy, późnobarokowy kościół parafialny z kopią malowidła Michaela Willmanna w ołtarzu. Myślę, że Joseph jako murarz pojawił się w Pilchowicach, by budować ten kościół, kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela, w którego chrzcielnicy będę zanurzani wszyscy kolejni pilchowiccy Wolfowie. Hrabia Anton zmarł w roku 1814. W tym też roku powstaje w Pilchowicach klasztor bonifratrów. Joseph Wolff ożenił się z czterdziestoletnią Katarzyną Sekułą (albo Kathariną Sekuliną). Mieli co najmniej siedmioro dzieci, wśród nich Johanna (ur. 1785). Johann jest moim praprapradziadkiem.

Johann nazywał siebie zapewne Jonek. Należał do tej miażdżącej większości pilchowiczan, którzy u Triesta mówią w miasteczku nie po niemiecku a po słowiańsku, w śląskim dialekcie oderwanego od Polski polskiego. Około 1813 ożenił się z Joanną Kwaśnik (w dokumentach uparcie Johanna Quasnik albo Quaśnik) również z Pilchowic, córką Caspara Kwaśnika i Katarzyny Gurecki. Przeżyła ona Jonka i zmarła w wieku 75 lat w 1868. Johann i Johanna mieli jedenaścioro dzieci: zmarłego wcześnie Sebastiana (ur. 1814), Jana (1816 - jego potomkowie będą mieszkali w Pilchowicach aż do II wojny), Georga (1819-1875), Franza (1821), Mariannę (1824), Michaela (1826), Caspara (1828), Antoniego (1830 - mojego prapradziadka; w akcie chrztu nazywa się nie - Wolff a Wolf), Johannę Apolonię (1833), Margarethę (1835 - jedną z kilku Małgoś Wolfek - jak moja mama) i Antoninę (1838). Nie wiem ile lat żył Johann, ale na pewno nie dożył zjednoczonej Rzeszy. Był "tutejszym" chłopem na Śląsku, w Królestwie Prus. Jego siódmy syn, Anton ożenił się z Marianną Dziedzioch z Sośnicowic, którą dokumenty nazywają uparcie Marie. Musiało to być około 1865, bo już rok później, 11 grudnia 1866 rodzi się ich pierwszy syn, Victor Johann, "Zwycięski Jan" na cześć zwycięstwa nad Austrią pod Sadową i na cześć swojego dziadka. Anton musiał mieć rozdarte serce, bo z jednej strony nadaje swoim synom zwycięskie niemieckie imiona ale z drugiej strony wychowuje swoich synów na śląskich powstańców. Może jego Jonek i Rudolf, szopieniccy awanturnicy i żołnierze Polskiej Organizacji Wojskowej zareagowali polskim patriotyzmem na cesarski lojalizm ojca? Antona nie objęła zapewne mobilizacja w wojnie prusko-francuskiej 1870-1871 ale chyba swego urodzonego w 1874 syna Johanna nazywa Augustem na cześć Cesarza Rzeszy, Wilhelma I.

Anton i Marianna mieli siedmioro dzieci: wspomnianego Victora Johanna (ur. 1866), kolejną w rodzinie Margarethę (1868), Marthę Theclę (1870), Annę Franciskę (1872), Johanna Augusta (1874), Marie Franciskę (1879) i urodzonego 13 kwietnia 1881 o godzinie 19.00 Rudolpha Theodora Wolfa.

Rudolph Theodor Wolf, ur. 1881

 

Antoni z dużą rodziną przenosi się przed 1887 z Pilchowic do Szopienic, na górniczą Morawę. Jego syn Rudolf jest pierwszym w tym wywodzie, którego zapamiętała żywa, rodzinna historia mówiona. Gdyby nie dokumenty, nikt też nie wiedziałby o drobnorolniczym pochodzeniu jego ojca. Poprzednich Wolfów pamiętał przez jakiś czas tylko papier, a teraz ja znowu pamiętam. Rudolf w szóstym roku życia zaczyna szkołę w Szopienicach, którą po ośmiu latach opuszcza i podejmuje się różnych dorywczych prac, żeby pomóc swoim rodzicom, obarczonym liczną rodziną. W wieku lat siedemnastu zaczyna swoją pierwszą pracę na kopalni "Morgenroth" Spadkobierców Gieschego - tych od Giszowca i Nikiszowca. W 1908 żeni się z Julią Waniek (1883-1934) - wszystko wskazuje na to, że Wańkowie też przybyli do Szopienic z Pilchowic. Mamy zdjęcie Julii z jednym z jej ośmiorga dzieci.

Julia Wolf, zd. Waniek - jej silne geny
do dziś widoczne są w naszej urodzie

 

W 1913 Rudolf zostaje z pracy w kopalni zwolniony. Za karę. Za strajki. Do tego starszy brat Rudolfa, Jonek, wciągnął brata w polskie zebrania, razem zakładają też na terenie Szopienic Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" i Towarzystwo Śpiewu imienia Wyspiańskiego. Ale w maju tego samego roku znany szopienicki osiłek (podobno Rudolf umiał podnieść w zębach stół - widywał też w Rawie utopka) otrzymuje pracę hajera w Myslowitzergrube, na kopalni, na której w 1919 wybuchnie pierwsze powstanie śląskie. 

Rudolf i Julia Wolfowie z synami Karolem i Jerzym

 

Z małżeństwa Rudolfa i Julii rodzą się: (1) Gertruda (1907-1978, która wyszła za Jana Mierzwę, policjanta, a ich dziećmi byli Henryk i Jerzy), (2) Karol (1910-1978, który ożenił się z Heleną Hajduk, a urodziły im się same córki: Lidia, Krystyna, Jadwiga i Janina), (3) Małgorzata (1913-1989, kolejna Małgorzata Wolf - wyszła za Jerzego Mateję, a ich dziećmi są Jan, Irena i Ewa), (4) Jerzy (1915-1986, mój dziadek; z Milką mieli troje dzieci: Basię, ur. 1940, Małgosię, ur. 1943 i Marka Wolfa, ur. 1950), (5) Gerharda (1920-1995, który najpierw poślubił siostrę mojej babci, Martę i z nią miał córkę Marysię, a po śmierci Marty poślubił Jadwigę zd. Widera i z nią miał syna Andrzeja Wolfa), (6) Rudolfa (ur. 1921 - Rudolf po wojnie spolszczył swoje nazwisko na Wilczyński, poślubił Elżbietę Schneider i mieli trzech synów: Tadeusza, Jerzego i Henryka Wilczyńskich), (7) Irenę (ur. 1923, poślubiła Jana Nowaka i mieli dwóch synów: Czesława i Zbigniewa) oraz (8) Sabinę (1928-1999, wyszła za Tadeusza Bombika i mieli dwoje dzieci: Piotra i Jolę).

A potem jest walka z Niemcami. Tajna działalność pod dowództwem Pawła Hołoty. Udział w pierwszym powstaniu pod dowództwem Franciszka Sidły. Powstanie upada, chłopcy uciekają do Sosnowca, żeby nie wpaść w ręce grenzschutzu. W drugim powstaniu Rudi bierze udział w obronie poczty w Szopienicach pod dowództwem kolegi Kalinowskiego. W trzecim walczy pod dowództwem Hołoty. Na kopalni pracuje do 1936.

W Roździeniu i Szopienicach zbiegają się losy kilku rodzin, które dają życie mojej mamie i jej rodzeństwu. W 1859 rodzi się w Dąbrówce Małej Karl Stefański, syn Franza (urodzonego w 1824 w Bogucicach) i Katarzyny Schubert (ur. 1824) - żeni się on z Katarzyną Schultz (ur. 1856 w Mysłowicach), córką Johanna Schultza (ur. 1830 w Bieruniu Starym) i Josephy Jaworski (ur. 1829, Mysłowice). Ich dzieci to Konrad, Emma, Magda, Frida i moja kochana szopienicka prababcia, Magdalena, primo voto Wowro, secundo voto Markefka. Magdalena to pierwsza z tej rodziny, której twarz znam. O Sosnowcu mówiła: "Tam, w Polsce". Była miłośniczką górskich wycieczek, wegetarianką, praktykowała metodę doktora Kneippa. Córką Magdaleny i jej pierwszego - tragicznie zmarłego podczas pracy w hucie - Jana Wowro była moja babcia Emilia, zwana w rodzinie Milką.

Milka rodzi się w 1915. W tym samym roku rodzi się mój kochany dziadek Jerzyk Wolf, syn wojowniczego Rudolfa. Mieszkają na Morawie, blisko granicy z Królestwem Polskim. Biorą ślub w sierpniu 1939 - brat Jerzego, Gerard żeni się za to z siostrą Milki, Martą Wowro (ciocia-babcia Marta umarła rodząc moją ciocię Marysię, której syn, Grzegorz Sławicki jest moim genetycznym prawie-bliźniakiem). Za chwilę wybucha straszna wojna. A potem jest ten typowy śląski los - przymusowa służba w armii niemieckiej (w Kriegsmarine), przymusowe zniemczanie (władze nakazały wrócić do starej formy nazwiska - Wolff), przepustki do domu, strach o życie swoje i bliskich, dwie córki urodzone w czasie wojny - moja ciocia i chrzestna Basia (ur. 1940) i moja mama Małgosia (ur. 1943). W korespondencji z frontu Jerzyk-Georg nazywa Basię - Barbel, a Małgosię - Magrit. Uczy się dopiero niemieckiego, bo za używanie tego języka w domu dostawało się od ojca, Rudolfa, po pysku. Wraca (jak wszyscy jego bracia) w 1945. Nikt nie zginął. Po wojnie komuniści zabijają jednak wspaniałego Johanna Augusta Wolfa, polskiego powstańca i żołnierza. Lata powojenne to pasmo upokorzeń.

Ostropa, Pilchowice, Szopienice. To tylko 45 kilometrów z wiejskich, podleśnych Pilchowic do wielkoprzemysłowych Szopienic. I takie to są granice naszej genetycznej różnorodności.

Rudolf po śmierci Julii w 1934 ożenił się po raz drugi, zmarł w 1960. Magdalena po śmierci Jana wychodzi za mąż po raz drugi. Rodzina się rozrasta, rozprzestrzenia po całych Katowicach. Małgorzata, córka Jerzego i Emilii i wnuczka Rudolfa i Julii to moja mama. Paradoksalnie to ja jestem pierwszym w tej rodzinie, który urodził się w granicach Polski (moja mama urodziła się na terenach III Rzeszy, jej ojciec i mama w II Rzeszy). 

Ja już synów i córek nie mam i mieć nie będę. Chodzę po tej samej ziemi, piję tę samą wodę, co tamte pokolenia. Ale mieszkam w Aldrajchu. Taki mój los. 

Przyjdzie też czas opisać dzieje mojej galicyjskiej rodziny po mieczu. Bo tutaj przedstawiłem tylko fragment ważnej połówki...