O Derdzińskich z Ziemi Chemińskiej i o herbie Dębieniec (cz. 1)

Kuminy koło Brodnicy na Ziemi Chełmińskiej na mapie Schroettera z XVIII w.
Jedno z gniazd Derdzińskich (kliknij)

Wszyscy znani mi przodkowie po mieczu i po kądzieli byli rzemieślnikami i mieszczanami z małych miejscowości: Derdzińscy to Łańcut, Przemyśl, Przeworsk – Wolffowie to Szopienice i Pilchowice. W pamięci rodzinnej jest mieszczaństwo, praca w oświacie, w biurach, w rzemiośle, w handlu. W dokumentach murarze i tkacze. 

 

Jako Derdzińscy mamy też swoją legendę heraldyczną. Mój tata twierdził bowiem, że w rodzinie była tradycja herbu i że nasz herb to – o ile pamiętam – Dębieniec. Nie znam takiego herbu, a sama herbowość to raczej jakaś naciągana rzemieślnicza legenda (choć moja prababka ojcowska nazywała się Koptyńska, a wcześniej jeden z pradziadków wżenił się w Brylińskich, być może herbu Sas - w każdym razie rodzina jest przekonana, że jesteśmy z Brylińskich z Bryliniec koło Sanoka), ale jest to miłe. W każdym razie najbliższy nazwą jest dawny pruski (niemiecki) herb Dambitz.

 

Pruski herb Dambitz

Ale nagle dzieje się coś niespodziewanego. Ja w herb od dawna powątpiewałem, a tu nagle mój katowicki wujek - Jan Kaszowski - dwa tygodnie temu niespodziewanie powiedział mi, że na jakiejś wystawie wydawnictw imigracyjnych z Londynu, jakieś 10 lat temu w Katowicach, widział herbarz, w którym byli Derdzińscy herbu Dębieniec! Czy to w ogóle możliwe? W żadnym oficjalnym herbarzu tego nie ma. Sama pozycja Derdzińskich jako rzemieślników też nie świadczy o tym, żebyśmy byli herbowi. 

 
Z drugiej strony istnieje majątek Dębieniec (niem Dambnitz) w powiecie grudziądzkim na Ziemi Chełmińskiej (woj. kujawsko-pomorskie). To bodajże jedyna miejscowość w Polsce o takiej nazwie. To dawne władztwo (państwo) krzyżackie. W XV wieku żył w Prusach Caspar von Dambnitz, który miał majątek koło Rautenbergu (dziś Usłowoje w Okręgu Kaliningradzkim). 

 

Tak Dębieniec opisuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego (patrz tutaj):

 

 

Z Dębieńca k. Grudziądza nad Wisłą jest tylko 56 km do Brodnicy nad Drwęcą, gdzie w XIX w. występują... Derdzińscy (vel Derdzyńscy):

 

Źródło: Mapy Google

Bo okolice Grudziądza to ważne dziś gniazdo Derdzińskich, z których wywodzi się na przykład słynny polski żużlowiec, Sławomir Derdziński.

Mam taką hipotezę, że moja galicyjska gałąź Derdzińskich - XVIII-wieczni tkacze z Przeworska i XIX-wieczni murarze z Krysowic - wywodzą się od Derdzińskich z północy Polski, z dzisiejszego kujawsko-pomorskiego albo z okolic Augustowa (może o tym świadczyć moje północne, bałtyjskie Y-DNA czyli R1a-Y42738). W obu miejscach od XVIII wieku występują Derdzińscy (o Derdzińskich z Augustowa pisałem tutaj). 

 

Oto zapis na temat najdawniejszych znalezionych przeze mnie Derdzińskich z okolic Brodnicy nad Drwęcą (nazwa rzeki bałtyjska, Derwenta - nazwa miejscowości po niemiecku to Strasburg in Westpreußen albo Strasburg an der Drewenz):

 

Miejscowość Kominy (tutaj Kuminy) w parafii Osiek w 1765 w powiecie brodnickim,
na terenie Prus Zachodnich i Dominik Derdzyński

Dominik Derdziński vel Derdzyński i jego małżonka określeni są jako honesta homines, co odróżnia ich od lokalnego chłopstwa. Z badanych przeze mnie XIV-wiecznych dokumentów z krzyżackich Prus pamiętam, że tak określano wolnych Prusów (tzw. klein frei), zaś z Mazowsza wiemy, że honesta homines to ubożsi albo nieutytułowani mieszczanie, najczęściej rzemieślnicy (w przeciwieństwie do famatorum) albo ewentualnie rzemieślnicy wiejscy (za te informacje dziękuję Tomaszowi Gromadce i Łukaszowi Łapińskiemu).

 

 

W innym miejscu Dominik jest spectabilis - o ile wiem, oznaczano tak najzamożniejszą warstwę miejską, przy czym czasem również w małych miasteczkach i taki spectabilis mógł być w rzeczywistości bardzo ubogi w porównaniu np. ze spectabiles z Gdańska. Derdzińscy (w zapisie Dardzińscy) z Brodnicy występują w 1732 obok Dębi(e)ńskich, których nazwisko kojarzy mi się z tym mitycznym Dębieńcem:

 

 

Dużo zagadek! Do moich czytelników mam wielką prośbę - gdybyście gdzieś znaleźli herbarz z Derdzińskimi herbu Dębieniec, dajcie mi znać tutaj albo na email: derdzinski (at) gmail (dot) com