h₂er(y)ós, satem i podobieństwa słowiańsko-sanskryckie

Wczesna epoka brązu
(jakoblecipracloveka.cz/)

Języki rodziny indoeuropejskiej klasyfikujemy jako języki kentum albo języki satem, w zależności jak rozwijały się spółgłoski tylnojęzykowe (głoski typu k i g) rekonstruowanego języka praindoeuropejskiego (PIE). Przykładem tego odmiennego rozwoju jest liczebnik "sto", który odnajdujemy w najdawniejszych zapisanych językach indoeuropejskich. W językach kentum jest to zazwyczaj głoska /k/ (łacińskie centum wymawiane z początkową głoską /k/), ale w językach satem, ten liczebnik zazwyczaj rozpoczyna się od /s/. Przykład satem pochodzi z języka Awesty (występującego w zaratusztriańskich dokumentach religijnych). Przykładem jest tu też słowiańskie sto.

Języki satem to szczególnie podrodziny indo-irańska i bałto-słowiańska, czyli wschodnia gałąź rodziny IE (jednak nie należą tu języki tocharskie, zaś zalicza się do satemowych również ormiański i albański). Języki te utraciły wargowy (labialny) element dawniejszych PIE spółgłosek wargowo-miękkopodniebiennych (labiowelarnych) i doprowadziły do zlania się ich ze zwykłymi spółgłoskami miękkopodniebiennymi (welarnymi), zaś spółgłoski podniebienno-miękkopodniebienne (palatowelarne) pozostały i uzyskały swoją realizację jako sybilanty. Ten cały zestaw procesów, szczególnie zaś asybilacja spółgłosek palatowelarnych określana jest terminem  satemizacji.  

[Niech nas nie zniechęca ta terminologia. Dalej będzie bardziej przystępnie...]

Nowa koncepcja migracji Praindoeuropejczyków

 

I właśnie satemizacja, jej datowanie i umiejscowienie geograficzne jest tu dla nas interesujące. Istnieje koncepcja i zyskuje sobie coraz większe poparcie niektórych uczonych, że doszło do tego zjawiska we wschodnim areale praindoeuropejskiej kultury ceramiki sznurowej, czyli m.in. na obszarze dzisiejszej Polski i zachodniej Ukrainy (sic!). Oto pojawił się właśnie nowy tekst naukowy w Proceedings of the Prehistoric Society o indoeuropejskiej kulturze Fatyanovo (tutaj - donosi o tym blog Davidskiego, Eurogenes). Komentując go Dawid Wesołowski (Davidski) pisze, że zgodnie z nowymi analizami aDNA (antycznym, archeologicznym DNA) "Fatyanowców" (o kulturze archeologicznej przeczytaj tutaj) mężczyźni tej kultury byli często nosicielami haplogrupy Y-DNA R1a-Z93, którą znajdujemy w bardzo małej ilości próbek Bałto-Słowian (patrz tutaj). Haplogrupa ta jest dziś dużo bardziej rozpowszechniona w Środkowej i Południowej Azji, gdzie często osiąga częstotliwość ponad 50 procent u ludów posługujących się językami grupy indo-irańskiej (efekt szyjki butelki, który doprowadził do wyodrębnienia się populacji silnie nasyconej R1a-Z93 zaszedłby w procesie przekształcania się CWC w Fatyanovo).

Za to dzisiejsi (i dawni) Bałtowie i Słowianie mają dużo R1a-Z282, która jest cladem siostrzanym dla  R1a-Z93 (patrz wykres poniżej). R1a-Z282 znajduje się często w aDNA przedstawicieli bardzo ważnej dla naszych badań kultury ceramiki sznurowej (ang. Corded Ware Culture - CWC) i u sznurowców związanych z miejscami na terenie późniejszej kultury fatjanowskiej. Chodzi o dzisiejszą Polskę i Kraje Bałtyckie.

 

Rodzina haplogrupy R1a i kultury oraz języki - koncepcja Łukasza Łapińskiego

A zatem genezę Bałto-Słowian należałoby lokować gdzieś na zachód od obszaru kultury Fatyanovo, być może na dzisiejszym pograniczu Polski, Białorusi i Ukrainy (wg Davidskiego), albo na północ od Łuku Karpat w dzisiejszej Małopolsce i w Ukrainie aż do po Dniepr (inni badacze). Piszę o tym m.in. tutaj. Zaś sama satemizacja zaszła prawdopodobnie w dobie wspólnoty prabałto-słowiano-indo-irańskiej również na tym terytorium gdzieś miedzy 3000 i 2800 r. przed Chr.?

Brzmi to fascynująco! Niesie ze sobą jeszcze bardziej fascynujące konsekwencje. Teraz moja własna koncepcja. Wydaje się, że można o praojczyźnie Praindoeuropejczyków można mówić jako o procesie, o przejściu od Urheimatu I do Urheimatu II, o Migrującym Heimacie. Obie fazy miałyby kapitalne znaczenie dla rozwoju dialektów indoeuropejskich, które zapoczątkowały całe podrodziny indoeuropejskie.

 

Wygląd ludzi epoki brązu z omawianych obszarów

Urheimat I to obszar kultury Sredny Stog (patrz tutaj) i wywodzącej się z niej (czy też rozwijającej się równolegle) kultury grobów jamowych (ang. Yamnaya). To tutaj wydzieliły się dialekty, które dały początek kentumowym językom tocharskim (Kazachstan, północno-zachodnie Chiny), związane z kulturą afanasjewską (ang. Afanasievo). Od ok. 3050 r. przed Chr. doszło by do migracji w kierunku Europy Środkowej, gdzie wędrujący ze swoim bydłem praindoeuropejscy pasterze utworzyli nową kulturę archeologiczną ceramiki sznurowej CWC (3000-2900 przed Chr.) i nowy hub kulturowy czyli Urheimat II.

Dopiero w Urheimacie II na obszarze kultury ceramiki sznurowej wytworzyłyby się warunki do powstania dialektów, z których wywodzą się późniejsze języki germańskie, celtyckie, italskie itd. (w zachodnim CWC), a na wschodzie, na obszarze dzisiejszej Polski i Ukrainy doszło do wspomnianej wyżej satemizacji, co zapoczątkowało podrodzinę bałto-słowiańską (która rozwijała się w horyzoncie kultury mierzanowickiej, a potem trzcinieckiej) oraz indo-irańską (Fatyanovo > Abashevo > Sintashta > Andronowo > najazd Ariów na teren dzisiejszych Indii itd.).

 

To fascynujące! Czyli gdzieś na terenie dzisiejszej wschodniej Polski i na Ukrainie istniał drugi Urheimat PIE i żyły tu populacje ludzi, którzy dali początek kulturze i językom dzisiejszych Słowian, i Bałtów, ale także Persów, Braminów w Indiach itd. Ludzie ci byli też genetycznymi przodkami dzisiejszych narodów słowiańskich, bałtyjskich, a także indoeuropejskich narodów Iranu czy Indii.

 

Omawiana koncepcja współgra z teorią fali Schmidta i Lehmanna
Języki słowiańskie i bałtyjskie są w domenie continuum PIE

Powiem więcej, na terenie Małopolski, Ukrainy, może też Białorusi najprawdopodobniej istnieje od pięciu tysięcy lat continuum językowe, kulturowe, również genetyczne: 

Praindoeuropejczycy fazy II > "satemowcy" > Prabałosłowianie >
Prasłowianie > dzisiejsi Polacy, Ukraińcy, Białorusini

 

Ta hipoteza wyjaśnia też podobieństwa autosomalne dzisiejszych Słowian i przedstawicieli kultur takich jak Sintashta (patrz moje podobieństwa do aDNA).

 

Ciekawie ten wątek rozwija w swoich pismach na przykład prof. dr hab. Jerzy Bartmiński (patrz tutaj) oraz prof. Joanna Jurewicz (patrz tutaj). Prof. Bartmiński pisze na przykład na temat pracy prof. Jurewicz tak:

Czy to nie fascynujące, gdy czytamy, że w kulturze polskiej wsi trwają praindoeuropejskie tradycje tej ziemi, funkcjonujące tu co najmniej od pięciu tysiącleci? I że nasze pieśni ludowe i bajania są genetycznie związane z indyjską Rygwedą czy irańską Awestą? (jednocześnie dla porządku pamiętajmy, że początki języka prasłowiańskiego to najwcześniej ok. 1000 r. przed Chr., zaś przedtem istniała wspólnota bałtosłowiańska, jeszcze wcześniej prawdopodobnie wspólnota satemowa, a najwcześniej praindoeuropejska).

Czy tak wyglądały migracje Indoeuropejczyków w kierunku dzisiejszych Indii?

 

I czy muszą dziwić nas zbieżności językowe w obrębie rodziny języków satemowych? Świetnie widać je na przykład w tym słowniku - Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Opisuje to m.in. prof. Stephanie Klosinski Garbacz w pracy Sanskrit and Old Church Slavonic: A Comparative Study of Case Systems i in. Czy muszą być turbolechicką sensacją doniesienia o wspólnej genezie słowiańskich i sanskryckich pojęć, motywów mitycznych itd.? Czy trzeba wywarzać otwarte drzwi i odkrywać na nowo Amerykę? Przecież to wszystko jest opisane przez naukę. A teraz domyślamy się, jesteśmy coraz bardziej pewni, że w obrębie prostej pasterskiej kultury ceramiki sznurowej w dzisiejszej Polsce, na Ukrainie, Białorusi, Litwie kształtowały się pojęcia, które siłą najazdu podbiły ok. 1300 r. przed Chr. Dolinę Indusu. Na przykład pojęcie Ariowie od PIE *h₂er(y)ós 'członkowie swojej własnej grupy, wolni, "szlachetni"'. Jeżeli od tego terminu pochodzą określenia w celtyckich, germańskich, a także irańskich i indyjskich, to musiało ono funkcjonować w praojczyźnie, także w polsko-ukraińskim Heimacie II. Oto wyrazy wywodzące się od PIE *h₂er(y)ós:

• praindoirańskie *arya- lub *aryo- 'wierny, swój, szlachetny' - słowem tym Indoirańczycy określali samych siebie. 
• hetycki prefiks arā- 'członek swojej grupy, równy, wolny, kompan, przyjaciel' 
• celtyckie *aryo-, 'wolny' > galijskie: arios, 'wolny, pan', staroirlandzkie: aire, 'wolny, szlachetny, wódz'
• staronorweskie: arjosteR, 'szlachetny, najznaczniejszy' (< pragermańskie *arjaz)
• szkoda, że nie ma tego terminu w słowiańskich albo bałtyjskich (co na to Turbolechici?)
  

A na konic smaczek. Jeden z niezwykłych tekstów napisanych w sanskrycie, który zrozumie prawie każdy Słowianin (jednak głównie Rosjanin lub znawca staropolszczyzny - tekst pochodzi z Nauki i żyzni 1975, ZSRS). Zaczyna się od słów "W domu wdowa żyje. Dom nowy jest. W domu ogień jest..." (sanskryckie /j/ = mniej więcej [dż])

Dame vidhavā jīvati.
Damas navas asti.
Dame agnis asti: vidhavā damam tāpayati.
Catvāraḥ sūnavo na santi dame.
Avikāḥ pāsanti prastāre.
Navā snuşā na budhyate: supyate.
Vidhavā etām snuşām bodhayati: «Рaca mānsam!».
Snuşā havate: «Devaro bharatāvikām».
«Katarām?»
«Tāṃ tanukāṃ, devara».
Trayo devaro jīvām avikām bharanti. Avikā ravati. Devara etām avikāṃ mārayanti.
Snuşā meşam darati, mānsaṃ pacati, dhūme vartayati.
Vidhavā sūnum havate: «Vaha madhv»iti nodayati.
Sūnū ravati: «Nūnam, mātar»
Sūnur madhu vahati. Vidhavā sūnum sādayati, snuşā devaraṃ pāyayati.
Nūnaṃ catvāro’dakāḥ sīdanti, mānsam adanti, madhu giranti.
«Madhu-pītir jīvayati, mātar» iti ravanti.

'W domu wdowa żyje.
Dom nowy jest. W domu ogień jest: wdowa dom ciepli.
Czterej synowie nie są w domu,
owce pasą na prostorze (przestrzeni).
Nowa snecha nie budzi się: śpi.
Wdowa tę snechę budzi: «piecz mięso!».
Snecha woła: «dziewierze, bierzcie owcę».
«Krórą?».
«Тę, cienką [chudą] dziewierze».
Troje dziewierze żywą owcę biorą. Owca ryczy. Dziewierze tą owcą morzą [zabijają]
Snecha mech [futro] drze, mięso piecze, w dymie wierci [się].
Wdowa syna [w]zywa: «[przy]wieź miód!»
Syn ryczy: «Nynie [już], matko!».
Syn miód wiezie. Wdowa syna sadza, snecha dziewierza poi.
Nynie czworo jedzoków siedzi, mięso jedzą, miód żrą.
«Miodo-picie żyje, matko» ryczą.

A przy okazji...

Gdy ktoś tam bredzi (znam to z forów tzw. neopogan), że wojny religijne przyszły z monoteizmami, a szczególnie chrześcijaństwem, a poganie byli tolerancyjni wobec innych wierzeń - przypomnijcie im Rygwedę i zabijanie "poznającego niewłaściwie", "demonicznego", "tego, który nie daje Somy do mleka", "który przekręca prawdę"... Oto fragment książki prof. Joanny Jurewicz, Kosmogonia Rygwedy: