Gorol i Hanys

Chciałem napisać o swoich własnych ustaleniach dotyczących terminów Gorol i Hanys, ale zauważyłem, że definicje i etymologie w Wikipedii (hasło Gorol i Hanys) pokrywają się z tym, co sam wiem na ten temat (a dowiedziałem się o tych etymologiach z ciekawej książki Eugeniusza Kopcia "My i oni" na polskim Śląsku (1918-1939), Katowiece 1986). A zatem z lenistwa po prostu zacytuję to, co piszą autorzy Wikipedii:

Gorol – w języku śląskim / dialekcie śląskim etnocentryczne określenie osoby spoza Śląska. Przez mieszkańców śląskiej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego słowo to jest używane również do określenia mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego (terenów po wschodniej stronie rzeki Brynicy). W większości przypadków słowo "gorol" ma znaczenie obraźliwe, mające charakter poniżenia osoby w znaczeniu "ten gorszy" lub/i stwierdzenie faktu odrębności etnicznej śląskiego regionu.

Określenie gorol, powstało w połowie XIX wieku kiedy to Śląsk połączono koleją z dalszymi ziemiami i kontakty Ślązaków z ludźmi spoza regionu stały się częstsze. Charakterystyczni stali się wtedy przyjeżdżający masowo na Śląsk górale z Małopolski, zmierzając do pracy na zachód Europy lub Ameryki, ale też po prostu, by handlować swoimi ludowymi wyrobami. Określenie powstało w śląskich miastach, natomiast samo słowo gorol oznacza po prostu mieszkańca gór, czyli górala - po śląsku "górol" (śląs. gůrol). Z czasem określenie to rozszerzyło swoje znaczenie na każdego przybysza i obcego. Obecnie coraz częściej zaznacza się rozróżnienie w wymowie "gůrol" (mieszkaniec gór) od "gorol" (osoba spoza Śląska). Wynikło to z częstych od początku XX wieku turystycznych wypraw mieszkańców śląskich miast w góry Beskidu Śląskiego lub do Limanowej. Wcześniej, przed zakończeniem I wojny światowej, mieszkańcy śląskich miast z części należącej do Prus mieli ograniczony kontakt z mieszkańcami gór w śląskiej części Austro-Węgier (Śląsk Austriacki).

Część mieszkańców Śląska nie stosuje nazwy "Gorol" wobec Kaszubów oraz paru innych mniejszości, mimo faktu, iż nie starają się one o uzyskanie statusu mniejszości narodowej czy etnicznej.

Z kolei w okolicach Rybnika "gorol" to Polak, a nie też Niemiec, Kaszub czy Góral (w przeciwieństwie do okolic Katowic)

I druga etymologia:

Hanys – określenie rdzennego mieszkańca dawnej pruskiej części Górnego Śląska. Hanys to autochton, natomiast raczej nie określa się tak osób spoza Czarnego Śląska, które na Śląsku mieszkają i przyjęły śląską kulturę.

Słowo "Hanys" pochodzi od niemieckiego imienia Hans jako odpowiednika polskiego imienia Jan. Słowo to miało sugerować niemieckie pochodzenie Ślązaków. W Niemczech natomiast powstał termin Wasserpolaken, określenie pejoratywne mieszkańców Górnego Śląska. W założeniu słowo hanys miało być obraźliwym określeniem, jednak zostało przyswojone przez mieszkańców Górnego Śląska.

Bliskimi znaczeniowo słowami do hanysa, są miejscowy i tutejszy, w znaczeniu stąd (a nie "zza rzeki" czyli z Zagłębia Dąbrowskiego i reszty Polski - po śląsku "z Altrajchu", w dosłownym znaczeniu: "spoza Rzeszy Niemieckiej"). Ślązacy z Czarnego Śląska stosują określenie "gorol", nazywając tak mieszkańców sąsiadującego Zagłębia Dąbrowskiego i pozostałych części Polski. Na Opolszczyźnie określenie takie zastępowane jest często słowem "hadziaj".

Gdy dodamy do tego sosnowiecki dialektyzm Kormel, mamy całą kolekcję epitetów śląsko-zagłębiowskich. Dodam tylko, że ostatnia wikipediowa definicja jest nieścisła, jeśli chodzi o znaczenie terminu z Altrajchu. Pisałem o tym niżej.